Ümit Yenişehirli yazdı: Yahudi düşünürlerin dilinden ‘İsrail sorunu’

Son olarak, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana yine bir katil sürüsü gibi hareket eden İsrail devlet organizasyonu, ilk kurulduğu yıllardan itibaren de şiddeti kutsayan hastalıklı tavrı nedeniyle sıklıkla eleştirilerin hedefinde olmuştu. Üstelik bu eleştirileri getiren düşünürlerin ilk sıralarında da Yahudi isimler yer almıştı.

“İsrail sorunu” ifadesi; Siyonizm, milliyetçilik ve etikle uğraşan filozoflar, siyaset teorisyenleri ve yazarlar tarafından, hem İsrail devleti kurulmadan önce hem de 1948’de kurulduktan sonra felsefe sahasına sokulup, kullanılır olmuştu.

YAHUDİ BUBER: İSRAİL, EVRENSEL BİR İNSANLIK SORUNUDUR

Bu konuyu derinlemesine ele alan ve hatta bununla ilgili terimi de ortaya atan filozof, Avusturya doğumlu Yahudi Martin Buber’di. Buber, öldüğü 1965 yılına kadar, İsrail’in daha ilk kuruluş günlerinden itibaren sergilediği politikaları eleştirerek, Yahudi-Arap işbirliğinde barışçıl, örnek bir toplum inşasının gerekliliğini dile getirmişti. İlk günden itibaren ikili devlet çözümüne işaret eden Martin Buber, “resmi Siyonizm”e de ağır eleştiriler yöneltmişti. Buber, bu yaklaşımıyla İsrail devletinin kuruluş hazırlıkları yıllarında Yahudi düşünürler arasında “İsrail sorunu” tabirini kullanan ilk isim de olmuştu.

Martin Buber, İsrail devletinin kurulduğu 1948 sonrası ise inşa edilmekte olan devleti eleştirerek, organizasyonun yalnızca ulusal değil, aynı zamanda etik ve manevi bir merkez olması gerektiğini savunmuştu. Buber, “Araplarla fikir birliği içinde olmalıyız.” demekteydi. Genç devletin Araplarla ilişkilerindeki tedhiş hareketleri ve ahlaki başarısızlıklarını sert bir biçimde eleştiren Martin Buber, ilerleyen yıllarda da “İsrail sorunu, evrensel insanlık sorununun farklı bir biçimi.” ifadesini kullanmıştı.

ARENDT: YAHUDİ DEVLETİ SÜREKLİ ÇATIŞMAYA YOL AÇAR

Alman kökenli bir siyasi teorisyen ve filozof olan Yahudi Hannah Arendt de “siyasi Siyonizm”e karşı keskin bir eleştirmendi. Hannah Arendt, Siyonist bir ailede doğmasına rağmen tam bir Siyonizm karşıtıydı, hatta mevcut haliyle bundan “tiksindiğini” söylemekteydi.

Arendt, 1948 tarihli, “Yahudi Vatanını Kurtarmak: İki Ulusluluk İçin Argümanlar” adlı makalesinde, kurulmak üzere olan İsrail devletinin karşı karşıya olduğu varoluşsal sorunları öngörmüş ve yalnızca ulusal egemenliğe dayanan bir Yahudi devletinin sürekli çatışmaya yol açacağını savunmuştu.

İsrail’i kuranların, “antisemitizmin her yerde var olduğu saplantısı”nın, yeni devletin güvenlik politikasının temelini oluşturacağını vurgulayan Arendt, bu durumun, devleti sürekli askeri güce ve dış güçlere bağımlı hale getireceği uyarısında bulunmuştu. Yahudi Ulusal Fonu’nun Filistin topraklarını satın ya da zorla almasını eleştirerek, bunun iki halkın bir arada yaşamasına son vereceğini kaydeden Hannah Arendt ayrıca, “İsrail’in etik ve siyasi geleceği, ‘çözülmemiş bir sorun’dur.” diye de yazmıştı. 

İSRAİL, ARAPLARA ZARAR VERMEDEN KURULAMAZ

İsrail devletinin ilan edildiği yıl ölen, Kudüs İbrani Üniversitesi’nin kurucu rektörü Yahudi düşünür Judah Leon Magnes ise hazırlığı yapılan İsrail’in, Filistinlileri dikkate almadan kurulması çalışmalarını yanlış bulduğunu anlatmıştı. Böyle bir Yahudi devletinin kaçınılmaz olarak Arap dünyasıyla savaşı getireceğini anlatan Magnes, İsrail’in, Filistin’deki Araplara zarar vermeden kurulamayacağı görüşünü savunmuştu.

LEİBOWİTZ: YAHUDİ PUTPERESTLER İSRAİL DEVLETİNE TAPIYOR

Dindar Yahudi bir ailenin çocuğu olan, İsrail’in 1948 yılından itibaren bölgede estirdiği teröre yaklaşık yarım asır şahitlik eden düşünür Yeshayahu Leibowitz de İsrail devletine yönelik eleştirilerini çok sert ifadelerle dile getirmişti.

“İsrail’in vicdanı” lakabıyla da anılan Leibowitz, İsrail’in özellikle 1967 sonrası işgallerini tam bir ahlaki çöküş olarak nitelendirmiş ve bütün bu sürecin İsrail toplumunu yozlaştıracağını kaydetmişti. İsrail devletini sorun olarak gören, bu yapının kutsal hiçbir değere sahip olmadığını vurgulayan Yeshayahu Leibowitz, “İsrail ve başka yerlerdeki dindarların bu devlete tapınması putperestliktir.” demişti.

• Hannah Arendt Maddesi, Stanford Felsefe Ansiklopedisi, 27 Temmuz 2006
• Yeshayahu Leibowitz Maddesi, Stanford Felsefe Ansiklopedisi, 6 Mart 2019

– Anti-Siyonist Fikir: Tarih, Teori ve Politika, Princeton Üniversitesi Konferansı, 4 Nisan 2025